Çocuklarda sağlıklı bilişsel gelişimin desteklenmesi anne karnında başlar, çünkü gebelik döneminde çoklu mikrobesin (vitamin ve mineral) alımının bir ve iki yaşındaki çocuklarda gelişmiş bilişsel sonuçlarla ilişkili olduğu gösterilmiştir.Araştırmalar, özellikle bazı besinlerin bebeğin bilişsel zekâ gelişiminde özellikle etkili olabileceğini göstermiştir.
Bir dizi bilimsel çalışma, hamilelik sırasında anne tarafından balık tüketimi (zengin bir omega-3 yağ asitleri kaynağı olan) ile çocuklarda bilişsel gelişim arasında pozitif bir ilişki olduğunu ortaya koymuştur.
Omega 3’ün bir türü olan DHA ile bebeklik döneminde görsel dikkatte daha hızlı düşüş ve yaşamın ikinci yılında dikkat dağınıklığına karşı daha iyi direnç arasında bir ilişki olduğu bildirilmiştir. Araştırmalarda, hamileliğin 20. Haftasından itibaren omega 3 alımına özen gösteren annelerin bebekleri 2,5 yaşına geldiğinde zihin gelişim ölçekleri kullanılmış ve zekâ gelişiminin diğer hareket, sosyal, konuşma ve işitme performansı, pratik akıl yürütmeyi, dil gelişimi gibi alanlarda da daha iyi performans göstermiştir. Somon, uskumru, morina balığı, istridye, keten tohumu, ceviz, chia tohumu ve soya fasulyesi omega 3 açısından zengin besinlerdir.
Son yıllarda, B12 vitamini, folik asit, kolin metabolizması ve zekâ gelişimi arasındaki ilişkiyle ilgili daha fazla çalışma yapılmaktadır. Çocuklarda, B12 vitamini ile bilişsel gelişim arasındaki ilişki, vejetaryen/vegan annelerin bebeklerinde gözlemlenmiştir. Bu bebeklerde anormal kas hareketleri ve sinir hücrelerinde klinik sorunlar belirlenmiştir. Bebeklere B12desteği verilmesiyle semptomlarda iyileşme görülse de birçoğu uzun vadede bilişsel ve dil gelişiminde ciddi şekilde gecikmiştir. B12 hayvansal kaynaklarda yüksek oranda bulunmaktadır. Karaciğer, dalak, kabuklu deniz ürünleri (midye, karides, istridye), uskumru, ton balığı, alabalık, süt, yoğurt, peynir ve yumurta iyi birer B12 kaynağıdır.
Folat eksikliğinin bebek beyin gelişimi üzerindeki etkilerini inceleyen deneysel araştırmalarda hamilelik boyunca folat mevcudiyetinin, beynin çeşitli bölgelerinde bebeğin beyin ve zekâ gelişimi için kritik öneme sahip olduğunu göstermektedir. Yapılan çalışmalar daha iyi anne kan folat konsantrasyonunun çok çeşitli testlerde daha iyi zekâ performansıyla ilişkili olduğunu bildirmiştir. Folat alımının, gebeliğin son döneminde bebeğin ön beyin hücrelerini etkilediğini bulmuştur. Hamilelikte folat eksikliğinin bebeklerde daha zayıf bilişsel ve davranışsal sonuçlarla ilişkili olduğu ve hamilelikte folat mevcudiyetinin, bebeklerin bilişsel ve davranışsal gelişimi için önemli olduğu görülmüştür. Yapılan bir araştırmada hamileliğin ilk üç ayında folik asit takviyesi kullanmanın üç yaşındaki bilişsel gelişim üzerindeki etkisini değerlendirmiş ve doğum öncesi folik asit takviyesinin çocukların genel bilişsel ve kaba motor gelişimi üzerinde olumlu etkisi olduğunu bulunmuştur. Bir başka araştırma hamileliğin ikinci ve üçüncü trimesterinde günde tavsiye edilen miktarda folik asit alan annelerin yedi yaşındaki çocuklarının zekâ ölçeği puanlarının daha yüksek olduğunu bildirmiştir. Ayrıca, yedi yaşındaki çocukların ulusal olarak temsil eden bir örneklemle karşılaştırıldığında, tavsiye edilen folat miktarını alan annelerin çocukları daha yüksek sözel, performans, genel dil ve tam ölçekli IQ puanlarına sahip olduğu görülmüştür. Baklagiller, yeşil yapraklı sebzeler, kırmızı biber, pancar, brokoli, çilek, kayısı, turunçgiller, muz, kivi, avokado, ciğer, böbrek, soya fasulyesi, nohut, ceviz, fındık, susam folik asit içeren ve en sık tercih edilen besinlerdendir.
Hayvan modellerinde kolin, hafıza ve öğrenmede merkezi bir role sahip olan beyin bölgesinin (hipokampüs) gelişimini değiştirir. Bu yüzden zekâ gelişiminde önemli olduğu düşünülmektedir. Kolin ayrıca hipokampal ( hafıza ve yön bulma konularında rolü olan bölge) gelişimde önemli bir rol oynar ve sinir yolların gelişimi ve hafıza süreçlerinde yer alan genler ile ilişkilendirilmiştir. Yumurta, ciğer ve böbrek gibi organ etleri, kırmızı et, tavuk eti, balık, mantar, soya fasulyesi, bezelye, barbunya, buğday, badem ve kinoa kolinden zengin kaynaklardır.
Folat ve kolinin çok yüksek miktarlarda alınması da olumsuz sorunlara yol açabilmektedir. Bu yüzden hekim kontrolünde düzenleme yapılmalıdır.
Hamilelik döneminde düşük çinko alımının düşük odak, dikkat seviyesi, düşük puanlı gelişim ölçeği ile ilişkilendirildiği çalışmalar yapılmıştır. Bu yüzden bu mikrobesinin de hamilelikte yeterli ve dengeli miktarda tüketilmesi önemlidir. Kabak çekirdeği, kaju, yumurta, serbest gezen hayvan etleri, deniz ürünleri, ıspanak, mantar ve nohut çinkodan zengin besin kaynaklarıdır.
Hamilelikte düşük demir seviyeleri ve zekâ gelişimi ile ilgili de çalışmalar yapılmıştır. Kordon demir seviyeleri düşük olan çocuklarda 5 yaşında dil becerileri, dikkat gibi olgular açısından önemli ölçüde düşük performans bulunmuştur. Ayrıca demir eksikliği olan bebeklerin uzun vadede daha zayıf bilişsel ve okul performansına sahip olduğunu ve bu çocuklarda kısa süreli demir tedavisi denemelerinin de bilişsel gelişimde fayda göstermediği bildirilmiştir. Kısacası demir eksikliği çok erken yaşlarda ortaya çıkarsa, hasar geri döndürülemez olabilir, bu yüzden hamilelikte annenin bebek için de demir depolarının dolu olması önemlidir. Kırmızı et yeşil tavuk, hindi, balık, yumurta, yapraklı sebzeler, kurubaklagiller, taze ve kuru meyveler, pekmez iyi birer demir kaynağıdır. Demir kaynaklarının süt ve süt ürünleri gibi besinlerle birlikte tüketimi emilimini azaltmakta ve C vitamininden zengin besinler ise arttırmaktadır.
Yapılan bir başka araştırmaya göre hamilelikte kurşuna maruz kalınması, bebeğin ileriki yaşlarında sinir sisteminde olumsuz gelişmelere yol açabilmektedir.
Hamilelik sürecinde yetersiz beslenme bebeğin sonraki yaşamında da yetersiz besin alımına neden olabilir ve bodurluk gibi durumlar yaratabilir. Erken çocuklukta bodurluğun daha sonraki çocuklukta daha zayıf bilişsel gelişim ve akademik performansla ilişkili olduğunu göstermektedir. Dolayısı ile hamilelikte annenin yetersiz beslenmesi ileri yaşlarda çocukta daha düşük zekâ gelişimine neden olabilmektedir.
Ek olarak annenin hamilelik süresince alkol, sigara ve aşırı kafein tüketiminden uzak durması bebeğin zeka gelişiminde etkili olmaktadır.
Bir başka araştırma hamilelikte yüksek meyve tüketiminin bebeklerin sonraki yaşamında zekâ gelişim performanslarının daha yüksek olduğunu göstermiştir. Özellikle antioksidan değerlere sahip, kırmızı meyvelerde yüksek oranda bulunan likopenin, zekâ gelişimiyle en güçlü ilişkiye sahip olduğu görülmüştür. Likopen; domates, karpuz, pembe greyfurt, kuşburnu gibi besin kaynaklarında yüksek oranda bulunmaktadır. Hamilelik sürecinde bu tip besinlere daha fazla yer verilmesi bebeğin ileri vadedeki zeka gelişimi için olumlu etkiler sağlayacaktır.
Kaynaklar:
- Bolduc, F. V., Lau, A., Rosenfelt, C. S., Langer, S., Wang N., Smithson L. et al. & Child Study Investigators. (2016). Cognitive enhancement in infants associated with increased maternal fruit intake during pregnancy: results from a birth cohort study with validation in an animal model. EBioMedicine, 8, 331-340.
- Annet N., Jianghong Li. Et al. (2013). The role of nutrition in children’s neurocognitive development, from pregnancy through childhood. Frontiers in human neuroscience, 7, 97.
- Irvine, N., England-Mason, G., Field, C. J., Dewey, D., & Aghajafari, F. (2022). Prenatal Folate and Choline Levels and Brain and Cognitive Development in Children: A Critical Narrative Review. Nutrients, 14(2), 364.
- Annet N., Jianghong T., Siobhan H, Johannathan F., & Wendy H.O. (2013). The role of nutrition in children’s neurocognitive development, from pregnancy through childhood. Frontiers in human neuroscience, 7, 97.
